Corona en online onderwijs

Op donderdag 25 juni was ons team een van sprekers tijdens de deelsessies van de jaarlijkse projectendag van Probiblio. Vanwege de nog steeds geldende Coronamaatregelen gebeurde dit niet live, maar in een webinar met deelsessies die in het teken stonden van good practices en leren van elkaars ideeën. We vertelden er over hoe wij onze dienstverlening voor onze samenwerkingspartners zo goed mogelijk probeerden voort te zetten gedurende de lockdown.

In de vorige blog in april schreven we al dat we meteen na eerste persconferentie dachten: ‘We moeten het lezen aan de gang houden!’  Al snel werd duidelijk dat we aan de slag zouden gaan met #thuisopdrachten. Meer daarover kun je lezen in die blog van april. Wil je de #thuisopdrachten bekijken of gebruiken? Kijk dan hier. Tijdens de webinar attendeerden collega’s uit Hilversum ons op hun Boekenshows voor diverse leeftijden die ook uit Coronanood geboren waren. De moeite waard om ook daar eens een kijkje te nemen, niet alleen voor leerlingen maar zeker ook voor ouders en leerkrachten die graag op de hoogte blijven van het actuele boekenaanbod.  Na ruim drie maanden later is de vraag natuurlijk: Heeft deze periode ons -behalve #thuisopdrachten- ook iets opgeleverd? Niet alles verliep naar tevredenheid. Natuurlijk niet, zou ik zeggen. Het was net als overal in Nederland een tijd van pionieren, ontdekken en uitvinden. Bij veel organisaties – zo ook bij ons- heeft er vooral een stroomversnelling plaatsgevonden in het benutten van digitale mogelijkheden. Dat heeft ons behalve gedoe en gepruts met de techniek ook kansen en goeds gebracht. We hadden wel eens nagedacht en gesproken over de inzet van filmpjes, maar tot dat moment bleef het bij denken en praten. Vanaf 16 maart zijn we het gewoon gaan doen. De gegeven omstandigheden namen drempels weg. Zo was een gelikt en professioneel ogend filmpje opeens geen voorwaarde meer. Het moest vanuit huis, het kon vanuit huis, dus we deden het vanuit huis. En gaandeweg zagen we steeds meer kansen voor de komende periode, ook als de beperkende maatregelen straks hopelijk niet meer nodig zijn.

Het gemak waarmee leerkrachten via schoolsapps als Parro of SocialSchools huiswerk delen met leerlingen en hun ouders bleek zo'n kans. Ten eerste omdat de schoolapp heel laagdrempelig is. Geen ouder die hoeft in te loggen op een of ander onbekend platform om huiswerk of linkjes te bekijken. Het komt gewoon naar je toe via de gebruikelijke communicatiekanalen van school. En die toegankelijkheid is belangrijk. Want ook elke ouder die bv. moeite heeft met de Nederlandse taal of met digitale media of een gebrek heeft aan devices weet hoe je op je telefoon een link opent en een youtubefilmpje afspeelt. Meer middelen zijn niet noodzakelijk. Het stof werd van een oude en ongebruikt youtubekanaal afgeblazen en zie daar... Back on track. 

Naast deze laagdrempelige toegankelijkheid konden en kunnen we online vaker zichtbaar zijn voor leerlingen. Bij voorbeeld op momenten dat we even niet live in de klas boeken kunnen promoten. Dan is een filmpje een mooie aanvulling op onze gewone boekpromoties in de klas. Een van de leescoördinatoren liet ons weten dat haar collega’s dit soort filmpjes fijn vinden. ‘Jullie hebben die  uitgebreide kennis van nieuwe boeken, wij hebben die kennis gewoon echt veel minder. Dus jullie promoties slaan ook meer aan dan de onze. En zo’n filmpje is een aanvulling op de promoties die jullie persoonlijk komen doen. Het is makkelijk, snel en de kinderen vinden het leuk. We hoeven geen tijdstip te plannen zoals bij een live afspraak, we kunnen zelf het moment kiezen. En daarna wordt er door leerlingen ook echt gevraagd naar de boeken die jij hebt besproken.’

Ook voor leerkrachten die we graag willen tippen over boeken die zij zelf in de klas kunnen promoten is een kort filmpje een snelle aanvulling op de informerende boekenlunches die op sommige scholen plaatsvinden. Leescoördinatoren kunnen bij voorbeeld bij aanvang of afsluiting van een overleg even twee minuten de aandacht van alle collega's vragen voor online boekpromotie. 

Voor ouders biedt online contact eveneens kansen. Het blijkt vaak behoorlijk lastig (een deel van) deze groep te betrekken bij activiteiten op school die betrekking hebben op de schoolse (talige) ontwikkeling van hun kind. Daar zijn tal van redenen voor, uiteenlopend van beschikbaarheid, onbekendheid of bescheidenheid tot taalprobleem, en vast nog heel veel meer. De opkomst op school is in de praktijk in elk geval vaak laag. Om toch onze kennis en inspiratie te delen met de ouders dachten we als alternatief vaak in termen van geschreven informatie: flyers, nieuwsbrieven, berichten (waar mogelijk met foto) in de schoolapps. In deze periode hebben we gemerkt dat online contact een prima aanvulling en soms zelfs een uitstekend alternatief kan zijn. Je zult maar een peuter thuis hebben die precies moet slapen op het moment van zo'n activiteit op school. Fysieke aanwezigheid is dan geen optie, online meekijken soms wel. Dit merkten we ook bij het groot|oudercafé dat online werd voortgezet. Mensen die live niet in de gelegenheid waren, meldden zich online wel aan. Als voorleesvrijwilliger bij de Voorleesexpress heb ik zoiets onlangs zelf ook ervaren toen ik een uitnodiging kreeg voor een webinar over het verschil tussen thuistaal en schooltaal. Was het overdag geweest, dan had ik niet deel kunnen nemen. Ik moest namelijk werken. Had ik er ’s avonds voor naar de Utrechtse binnenstad gemoeten dan had dat ook drempels opgeworpen: moe na het werk, erheen, parkeren, parkeergeld, gedoe… laat maar. Eerlijk is eerlijk, zo gaat dat vaak. Nu kon ik vanaf huis inloggen en een uurtje mee kijken en luisteren, en dus deed ik het wel. Of je zult maar moeite hebben met Nederlands en niet goed durven praten in een groep. Hoe fijn is het dan om in je eigen veilige omgeving een filmpje terug te kijken waarin een bekend gezicht je vertelt hoe je jouw kind in groep 3 wel en vooral ook niet verder helpt met lezen? Inmiddels hebben zich ook scholen gemeld met een concrete vraag voor hun eigen team: ‘Kun je een paar voorbeelden van de workshop Begrijpend luisteren en Woordenschat die je bij ons gegeven hebt misschien een keer filmen? Wij merken dat we het modelen best lastig vinden. Zo’n filmpje kunnen nog eens terugkijken.’ Gaan we regelen. 

Op zich geen geniale vondsten, maar we deden het niet. En dát wordt zeker anders! Wat zeg ik? Het ís al anders. 

Leesbevordering op afstand, hoe dan?

Op vrijdag 13 maart was er geen kind dat van school naar huis ging met in zijn tas een voorraadje boeken voor een maand. Of langer. En plots waren op 16 maart toch de scholen en de bibliotheken dicht. Hoe houd je dan lezen en leesbevordering aan de gang? Niet alleen voor de scholen en hun leerlingen, maar ook voor andere groepen die we graag bedienen. Bibliotheekleden konden zaterdag nog even gauw naar de bieb om te hamsteren, want daar mocht het! En daarna lagen schoolbibliotheken en openbare bibliotheken overal stil. Voor bezoekers althans.

Meteen nadat tijdens de persconferentie van 15 maart bekend werd dat de scholen dicht zouden gaan, gingen de raderen draaien: hoe konden wij de scholen ondersteunen bij lezen en leesbevordering? Want we vonden het niet alleen fijn dat we door mochten gaan met het werk dat we zo graag doen. We realiseerden ons ook dat ons werk dan wel niet vitaal, maar toch op zijn minst belangrijk was. Leerlingen die gedurende enkele weken niet of nauwelijks lezen, lopen namelijk het risico dat hun leesvaardigheden afnemen. En de laatste rapporten over het leesniveau van Nederlandse leerlingen waren niet om heel vrolijk van te worden. Lezen moest dus doorgaan! Dit werd op 9 april bevestigd door belangrijke onderwijspartijen als de PO Raad, OCW, SLO en de educatieve uitgevers die een gezamenlijke advies schreven om bij het verzorgen van thuisonderwijs prioriteiten te stellen. Lezen én leesbevordering werden expliciet bij die prioriteiten genoemd voor alle leerjaren.

Tussen de bewuste zondagavond en maandagochtend werd er overal in Nederland druk gemaild, geappt en gebeld. Op grote schaal videovergaderen moest nog van de grond komen, maar ook dat gebeurde ongekend snel. En er ontstonden in rap tempo ideeën om wekelijks lees- en verwerkingsopdrachten te ontwikkelen voor het primair onderwijs. Leerkrachten konden dit dan opnemen in het thuisonderwijs. Bijna alle dBos-scholen in Krimpen en Capelle doen er aan mee en inmiddels kijken we terug op een maand thuisonderwijs met aandacht voor lezen en leesbevordering. Hoe dan?

Het meest in het oog springend zijn de genoemde #thuiswerkopdrachten voor het primair onderwijs. We maken verwerkingsopdrachten bij materiaal dat online beschikbaar is via bij voorbeeld De Voorleeshoek, De Kinderjury, De Online Bibliotheek met e-books, de Luisterbieb  en de Thuisbieb, Yoleo of DeSchoolschrijvers. We delen deze thuisopdrachten eerst met de scholen en een week later via onze website, hier en daar ingeleid door de schrijver of illustrator zelf. De verwerkingsopdrachten bij de verhalen zijn geen controle-opdrachten. Ze zijn bedoeld om, eventueel samen met iemand anders, over iets na te denken. Of om naar aanleiding van de tekst een taalspelletje te doen of een puzzeltje te maken of de fantasie aan het werk te zetten met een creatieve schrijfopdracht. Soms wordt er op speelse wijze een grammaticale oefening gedaan of aan woordenschatuitbreiding gewerkt. Het primaire doel hierbij is het lezen en leesplezier aan de gang te houden. Een hele mooie bonus  is het als ouders de opdrachten deels samen met de kinderen maken en daardoor meer betrokken raken bij de leesontwikkeling van hun kind. Samen met de scholen zoeken we nu naar manieren om leerlingen te ondersteunen waar begeleiding thuis niet zo makkelijk te realiseren is. 

Verder attenderen we de leerlingen en hun ouders niet alleen op de mogelijkheden van de Bibliotheek Online, maar we promoten ook actief titels die er te vinden zijn in korte filmpjes. Normaal komen we in de klassen om de VakantieBiebapp te laten zien, nu sturen we dit filmpje om de Thuisbiebapp onder ieders aandacht te brengen. 

Of we promoten boeken die passen bij een actueel thema, zoals de Tweede Wereldoorlog en 75 jaar vrijheid. Ook dat kan op afstand met titels die online beschikbaar zijn als e-book of luisterboek. 

Zit je op de middelbare school en wil je deze tijd goed gebruiken om te lezen voor je lijst? Dan worden er hier boeken getipt die makkelijk vindbaar zijn: 

Een minder algemene situatie doet zich momenteel voor op basisschool De Wegwijzer waar we net begonnen waren met een gelegenheidsleesclubje. Vier leerlingen uit groep 8, de juf en een van onze onderwijsspecialisten zouden gezamenlijk Schroot van Danny de Vos lezen en daarover praten volgens de aanpak die Gertrud Cornelissen beschrijft in haar proefschrift Maar als je erover nadenkt . Goed en wel begonnen gingen de scholen dicht. En dat was jammer want de eerste sessie op school was zo leuk en het boek begon spannend. Ze wilden door! 

En dus pakten we in de tweede week de draad weer op via Zoom. S.: ‘Het is veel leuker om een boek samen te lezen. Zelf lees je het op een bepaalde manier en nu hoor ik de mening van anderen. En soms denk ik: oh ja….’ Vriend Y.: ‘Het is wel grappig, want dat stukje over die broer heb ik ook gewoon gelezen, maar het was me helemaal niet opgevallen. Pas toen we het er over hadden en het nog een keer lazen, toen zag ik het ook.’ Klasgenoot I.: ‘Ja, je ziet inderdaad wel andere dingen als je er daarna over praat.’ B. beaamt dat. ‘Ik dacht een paar keer: heb ik het nou fout gelezen? Maar dat was niet zo. Iedereen had vragen na dat stukje. En iedereen dacht iets anders. Het kon allemaal waar zijn. Of niet. We weten het gewoon nog niet. We moeten nog even verder lezen.’ Juf G. merkte ook wat voordelen. Ze vindt dat ze de karakters veel bewuster leert kennen op deze manier. ‘Ik denk dat deze aanpak van toegevoegde waarde kan zijn bij het begrijpen van wat ze lezen. Ik wil dit volgend jaar ook wel eens proberen met wat minder enthousiaste lezers. Eens zien wat dat doet voor begrip en leesplezier.’

De leesclub voor anderstaligen die wekelijks bij elkaar kwam om Nederlands te lezen en te praten, werd met hetzelfde probleem geconfronteerd. Meer nog dan de leerlingen van De Wegwijzer wilden zij absoluut doorgaan met lezen en praten. Dat oefenen in het Nederlands mocht niet stoppen. Nu komen ze elke woensdag online samen en lezen, praten en oefenen ze nog steeds. Nu we weten dat dit werkt als de groepen niet te groot zijn, kunnen we dit op andere plekken voortzetten.

Tuurlijk is het niet ideaal dat we de klassen niet in kunnen. Maar gelukkig kan er ook heel veel wel!