Nascholing Open Boek: de kracht van theaterlezen

Met een mop. Zo begon Elseline Knuttel het liefst een ontspannen gesprek met moeilijke lezers toen ze nog in de bibliotheek werkte. 'Dan vroegen ze om moppenboeken. Die kregen ze natuurlijk wel, maar dan moesten ze eerst zelf een goede mop vertellen.' En bij die moppen ligt zo'n beetje de bron van het theaterleesspecialisme dat ze later ontwikkelde tijdens haar Master SEN-opleiding. Moppen zijn korte afgeronde teksten met verschillende karakters, vaak met ongeveer gelijke beurtname, en bevatten een gezonde dosis humor. En precies dat werkt voor bijna alle kinderen, maar zeker voor de zwakkere lezers, motiverend. Als je dit soort teksten als theatertekst leest, biedt dat de mogelijkheid om ze herhaald te lezen wat leidt tot vloeiender lezen en beter leesbegrip. 

Bij theaterlezen heeft herhaald lezen niet alleen een duidelijk doel (een leesvoorstelling), maar ook plezierige bij-effecten (leesplezier en beter lezen). Knuttel vertelt hierover voor een volle zaal met leescoördinatoren tijdens een nascholingsbijeenkomst Open Boek. 

De voordelen van theaterlezen zijn interessant:   

• De kracht zit hem in het herhaald lezen. Je herhaalt het lezen niet omdat je zwak bent en nog een keer moet oefenen, maar omdat je straks samen met de anderen een leesvoorstelling hebt. Daar zitten ook sterke lezers bij die net zo goed herhaald de tekst lezen en instructie en/of feedback krijgen. 
• Wie herhaald leest, leest de tweede, derde of vierde keer altijd beter dan de eerste keer. Het lezen wordt steeds vloeiender. Check maar eens bij jezelf. Als je de tekst kent, weet je beter waar je moet versnellen of vertragen, je volume moet aanpassen of een stilte moet laten vallen voor het optimale effect. Het bevordert het vloeiend lezen. 
• Vloeiend lezen en leesbegrip gaan hand in hand. Het is zelfs een beetje een kip en ei-verhaal: wie vloeiend leest begrijpt beter waar de tekst over gaat, wie de tekst goed begrijpt, is in staat vloeiender te lezen. 'Een lezer leest vloeiend als hij snel en accuraat, met expressie én begrip leest. (...) De manier waarop een leerling een tekst hardop voorleest, is een indicatie voor het leesbegrip.' (Van de Mortel en Ballering, 2014, Verdiepend lezen, p. 27).  
• Theaterlezen nodigt ook uit tot instructie over bij voorbeeld aandacht voor de interpunctie of frasering (melodisch, temporeel en dynamisch accent). Minilessen lenen zich er als werkvorm goed voor. Omdat expressief lezen en leesbegrip gelijk opgaan is het naast leuk ook nuttig om hier aandacht aan te besteden.
• Theaterlezen biedt mogelijkheden voor heel gerichte feedback waarbij je precies benoemt wat de leerling goed deed. 'Goed gedaan' is erg abstract (Wat heb ik dan precies goed gedaan?). Benoem wat je wilt zeggen: 'Dit klonk erg spannend, door dat je je stem wat zachter/zwaarder/banger liet klinken.' Tips voor verbetering kun je brengen als regieaanwijzingen: 'Klinkt dat boos genoeg? Als je er een boos gezicht bij trekt, dan klinkt het ook meteen bozer. Eén van de aanwezige leerkrachten onderschrijft dit: 'Ik neem het wel eens op en dan luisteren we samen terug. Net als in het filmpje ontdekte mijn leerling zelf dat hij de eerste keer saai las en de vijfde keer niet meer.' 
• Maar bovenal zorgt het vooral voor plezier en succeservaringen voor betere en zwakkere lezers. 

Je kunt theaterlezen op verschillende manieren toepassen, zodat variatie gewaarborgd blijft. 

• 'Ik zet het vooral in om het leesplezier weer terug te krijgen bij sommige leerlingen. En dat werkt,' aldus een leerkracht die zag dat het leesplezier een zetje nodig had. 
• Die zelfde leerkracht ziet deze vorm van samen lezen ook als werkvorm die zij in kan zetten naast of in plaats van Ralfi-lezen: 'De instructies die je bij Ralfi-lezen geeft kun je ook op theaterlezen toepassen. En variatie van soorten teksten en/of werkvormen is altijd stimulerend.' 
• Ook komen de mogelijkheden om hiermee het thuis lezen te stimuleren ter sprake: theaterteksten meegeven om samen met ouders te oefenen. Dat is natuurlijk leuker dan het oefenen van de beruchte rijtjes. Bovendien kunnen ze hiermee soms net iets boven hun niveau uitstijgen door moeilijkere woorden die in de tekst voorkomen herhaald te oefenen. Van lezen wat je al kunt word je niet direct beter, van lezen wat je nog net niet kunt wel.   
• Het kan een aantrekkelijke manier zijn om de zomerleesdip van groep 3 naar 4 te voorkomen: in de vakantie dagelijks 10 minuten met het hele gezin de tekst oefenen. Na een week (vijf dagen) oefenen wordt er een nieuwe tekst gekozen. Leesvoorstelling niet vergeten! 
• Geef een miniles technisch lezen voor de hele groep of een instructiegroepje waarbij er gerichte ondersteuning is over een bepaald aspect dat je wilt belichten. Leent zich goed voor expressief (= voortgezet technisch) lezen. Verdeel de klas in hetzelfde aantal groepen als er rollen zijn en laat de groep samen de tekst van een bepaalde rol uitspreken.  
• Per groepje kun je een hoofdstuk van een heel theaterboek laten voorbereiden en zo het hele boek uitlezen waarbij iedereen in de klas een (redelijk gelijke) beurt heeft.
• 'Ik denk dat ik dit soort ideeën straks eens ga toepassen bij het behandelen van de tekst van de musical,' lacht een groep 8 leerkracht. 'En dan gewoon als leesles dus.'

Hoe de leerlingen te ondersteunen? Het is hierboven al ter sprake gekomen:

• De herhaling op zichzelf is al een ondersteuning. Goede lezers worden er net zo goed beter van als zwakkere lezers. 
• Expliciet letten op en oefenen met interpunctie, vloeiendheid en de verschillende soorten accenten (dynamische, temporeel en melodisch). Neem het eens op en beluister daarna samen. Bespreek de verschillen en geef gerichte feedback. 
• Pas de ondersteuning die Ralfi biedt toe als leesinterventies bij theaterlezen

Steeds een ander publiek

Variatie zorgt vaak voor plezier, zeker bij kinderen. Voor de kinderen die het doen, en ook voor de kinderen die publiek zijn! Als het zoveelste theatermopje voorbij komt in je klas is de kracht er voor de toehoorders ook wel een beetje af. Denk daarom aan verschillende soorten publiek:

• als er in de ouderkamer/ouderavond gesproken wordt over het belang van lezen/voorlezen, kun je de bijeenkomst van start laten gaan met een leesvoorstelling
• denk aan weeksluitingen of projectweken
• laat leerlingen in een lagere groep tonen wat ze hebben geleerd
• of: laat het aan je team zien bij de start van een vergadering 

Waar vind ik beschikbare teksten? 

Theaterlezen is in opkomst. In de tijd dat Knuttel zich specialiseerde in deze vorm van lezen was er niet veel beschikbaar. Inmiddels is dat aan het veranderen. Via haar site kun je een overzicht van de materialen vinden die er zijn. En er is nog meer in de maak. 

Daarnaast gaf ze de tip om leerlingen die dat leuk vinden een zinvolle schrijfopdracht te geven: laat een kort verhaal te herschrijven tot een theatertekst. De verhalen van Meester Jaap lenen zich daar onder andere voor. De kunst voor de schrijvers is om de beschrijvingen in de originele tekst op te nemen in de dialoog. Hoe leuk is dat om te doen in plaats van een taalles uit de methode?!

Meer weten? Bezoek ook de facebookpagina van theaterlezen eens voor nieuwsfeiten, praktische tips, nieuwe theatermoppen en andere stimulansen.